KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA- spadkobierca tradycji Zakonu Bożogrobców - Wzgórze Lecha

ZAKON BOŻOGROBCÓW

Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Gnieźnie związany jest z Zakonem Kanoników Regularnych Stróżów Grobu Chrystusowego zwanych bożogrobcami. Zakon założony został w 1099 roku przez Gotfryda z Buillon, uczestnika pierwszej wyprawy Krzyżowej do Jerozolimy, zwanego obrońcą Grobu Pańskiego. Osadził on grupę kanoników przy bazylice Grobu Chrystusa, a głównym ich zadaniem była opieka nad nim, prowadzenie hospicjum oraz zajmowanie się pielgrzymami, licznie przybywającymi do Ziemi Świętej.

ZAKON W GNIEŹNIE

Bożogrobcy wprowadzili liturgię i nabożeństwa związane z Grobem Chrystusa m.in. zwyczaj urządzania jego Grobu w Wielki Piątek, organizowali nabożeństwa pasyjne. Po opanowaniu Ziemi Świętej przez innowierców, klasztor miechowicki nabrał szczególnego znaczenia i stał się celem pielgrzymek w ówczesnej Europie.

BOŻOGROBCY W GNIEŹNIE

Do Gniezna z Miechowa sprowadził bożogrobców kanonik gnieźnieński Przecław ok. 1179 roku, przekazując im kościół pw. św. Krzyża na przedmieściu Gniezna. Następnie Przemysł I i Bolesław Pobożny w 1242 roku ufundowali klasztor wraz z kościołem, przy istniejącym już szpitalu w Grzybowie (ówczesne przedmieście Gniezna). Został on niestety zniszczony podczas najazdu Krzyżaków w 1331 roku. Obecna świątynia w stylu gotyckim została wzniesiona w połowie XIV wieku, klasztor zaś pochodzi z późniejszego okresu, zaś wieżę przebudowano na przełomie XVII i XVIII wieku, wykuto wówczas okna w prezbiterium wraz z portalem prowadzącym do nawy, zatynkowano polichromię i częściowo przebudowano klasztor. W 1821 roku dokonano kasaty zakonu, kościół był użytkowany przez protestantów, zaś do klasztoru przeniesiono katolicką szkołę św. Jana. Kolejne przebudowy kościoła związane są z ponownym przywróceniem go do użytku katolikom.

CENNA POLICHROMIA

Świątynia gnieźnieńska zajmuje szczególne miejsce w dziejach sztuki polskiego średniowiecza, ze względu na wyjątkowej klasy polichromie znajdujące się w prezbiterium. Odkryto je podczas prac konserwatorskich na początku XX wieku i są jednymi z najstarszych tego typu przedstawień na terenie Wielkopolski. Polichromia powstała podczas wznoszenia świątyni w 3 ćw. XIV wieku i związana jest z artystami działającymi przy budowie katedry, za czasów arcybiskupa Jarosława Bogorii Skotnickiego.

IDEA PRZEDSTAWIEŃ

Zróżnicowany program ikonograficzny malowideł opiera się na przeplatających się ze sobą tematach Starego i Nowego Testamentu, ze szczególnym zaakcentowaniem wątków Chrystusa, Marii i św. Jana.

Dolna strefa, rozpoczynając od strony północnej, zawiera następujące sceny: król Dawid z harfą, Ukrzyżowanie, Zmartwychwstanie, Chrystus w Otchłani, Koronacja Marii, Ścięcie św. Jana Chrzciciela, Taniec Salome. W arkadach wnęk pierwszego przęsła i pomiędzy poszczególnymi scenami umieszczono okrągłe tarcze z godłem Bożogrobców, poniżej zaś małe figurki klęczących zakonników. We wnęce ściany południowej drugiego przęsła znajduje się duża kompozycja przedstawiająca św. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty. Górna strefa malowideł zawiera od północy: Boże Narodzenie, Adoracja Chrystusa przez anioły, Zwiastowanie, Ecce Homo, św. Augustyn, św. Agnieszka, św. Barbara, nieznana święta, św. Dorota. Na ścianie tęczowej – przedstawienie Mater Misericordiae i św. Krzysztofa. Na polach sklepiennych o tle gładkim, w obrzeżu żółtych i białych pasów biegnących wzdłuż żeber, mieści się 18 głów proroków i patriarchów, których popiersia wkomponowano w trójkątne powierzchnie międzyżebrowe. Istotną część dekoracji stanowi ornamentyka, wykonana na białym podkładzie kolorem czerwonym i czarnym, o motywach linearno – geometryzujących, połówek tarczy, płomyków i rozetek.

Równie interesujące są rzeźby ze sztucznego kamienia na wspornikach nawy, stanowią je motywy o alegorycznych treściach, np. lis i gęsi (alegoria fałszywych proroków i heretyków, chcących zjeść swoje ofiary), a nawet egzotycznych – jak przedstawienie św. Menesa z wielbłądami (grecki męczennik z III w.) – jego wizerunek jest znakiem bliskowschodniego rodowodu bożogrobców.

TECHNIKA

Ściany sklepienia pokrywa system dekoracji doskonale akcentujący architekturę. namalowane są na cienkiej podbiale wapiennej, spod której prześwitują ceglane ściany, pozwalające dostrzec wątek murów. Dekoracja malarska wykonana została zgodnie z zasadami symetrii, charakteryzują ją płaszczyznowe i graficzne traktowanie formy. Gurty, żebra sklepienne oraz wnęki okienne podkreślone są linearnym ornamentem, wydzielającym pola dla kompozycji figuralnych. Postacie narysowane są wyraźną konturową linią, która wyznacza ich kształt, a powstałe przestrzenie wypełnione są kolorem. zastosowana kolorystyka jest stosunkowo stonowana, tło jest błękitno-zielone, karnacja postaci bardziej żywa w tonacji ugru i różu, zaś suknie i płaszcze w czerwieniach i zieleniach. Dekorację ścian skomponowano w dwóch strefach: dolną stanowi prosty ciąg scen figuratywnych, ujętych obramowaniem z białawych pasów, górna zaś podporządkowuje się ściśle wykrojom ścian określonym przez łuki sklepienia.

Back to top